Cử tri tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu, Yên Bái, Tiền Giang trong kiến nghị gửi về ngành y tế mới đây chia sẻ nhiều trăn trở về công tác dân số.
Nguy cơ rơi vào tình trạng "chưa giàu đã già"
Cử tri tỉnh Yên Bái dẫn đánh giá của chuyên gia thì thời kỳ "dân số vàng" kết thúc, nước ta sẽ chuyển sang giai đoạn dân số già vào khoảng năm 2038. Nếu không phát huy tối đa về lợi thế này, người Việt Nam có nguy cơ rơi vào tình trạng "chưa giàu đã già", nhất là khi nước ta được đánh giá là nước có tốc độ già hóa dân số nhanh.
Do đó, cử tri đề nghị nghiên cứu tham mưu, nghiên cứu quy định số lượng sinh con của mỗi cặp vợ chồng cho phù hợp với tình hình thực tế để đảm bảo nguồn nhân lực phục vụ cho phát triển kinh tế - xã hội lâu dài của đất nước.
Năm 2024, tỷ trọng dân số Việt Nam từ 65 tuổi trở lên chiếm 9,3%. (Ảnh: Hoàng Hà)
Dân số Việt Nam đạt hơn 101 triệu người vào năm 2024 và thuộc nhóm 16 nước đông dân nhất thế giới. Tuy nhiên, Việt Nam cũng đang đối mặt tình trạng già hóa, điều tất yếu với một quốc gia vừa tăng nhanh tuổi thọ, vừa giảm mạnh tỷ lệ sinh. Không những thế, tốc độ già hóa ở Việt Nam thuộc nhóm nhanh nhất thế giới. Trong khi tốc độ gia tăng dân số ở nước ta liên tục giảm trong những năm gần đây. Mức sinh hiện chỉ còn 1,91 con/phụ nữ.
Năm 2024, cả nước có 14,2 triệu người từ 60 tuổi trở lên, tăng 2,8 triệu người so với năm 2019. Dự báo của Cục Thống kê đến năm 2030, con số này sẽ xấp xỉ 18 triệu người. Điều này cho thấy, giai đoạn 5 năm tới, số lượng người cao tuổi sẽ tăng rất nhanh so với 5 năm trước đó (tăng gần 4 triệu người so với năm 2024).
Hiện, tỷ trọng dân số từ 65 tuổi trở lên chiếm 9,3%. Dự báo, vào năm 2036 - 2038, tỷ lệ người từ 65 tuổi trở lên ở nước ta chiếm 14% dân số, đó cũng là lúc Việt Nam sẽ bước vào giai đoạn "dân số già".
Hai thập kỷ tới, tốc độ già hóa của Việt Nam càng mạnh mẽ hơn
Các nước có thu nhập cao phải mất nhiều hàng chục, thậm chí hàng trăm năm, mới chuyển từ trạng thái “đang già” sang “già”, nhưng Việt Nam chỉ mất khoảng 18-25 năm. Giáo sư Giang Thanh Long, chuyên gia cao cấp về dân số và phát triển của Đại học Kinh tế Quốc dân, nhận định hai thập kỷ tới, tốc độ già hóa của Việt Nam càng mạnh mẽ hơn.
Điều thách thức lớn với nước ta là già hóa nhanh trong điều kiện thu nhập trung bình. Từ năm 2011, Việt Nam bắt đầu quá trình già hóa dân số. Hơn 10 năm đầu giai đoạn già hóa, thu nhập trung bình của người Việt Nam từ 1.300 USD/người/năm tăng lên khoảng 4.700 USD/người/năm (năm 2024), thoát khỏi nhóm các nước trung bình thấp. Trong thời gian đó, tỷ lệ người cao tuổi từ 65 tuổi trở lên đã tăng từ hơn 7% lên 9,3%.
Đến năm 2036, tỷ lệ này tăng lên 14,2%, nghĩa là sang “xã hội già”, nên nếu thu nhập của người Việt chưa tăng kịp lên thành nước có thu nhập cao (tạm thời lấy mức 14.000 đô la Mỹ/người/năm theo phân loại của Ngân hàng Thế giới vào năm 2024) thì nỗi lo “già trước khi giàu” không còn là nguy cơ mà có thể hiện hữu.
Việt Nam đang trong thời kỳ “cơ cấu dân số vàng” với hai người trong độ tuổi lao động thì có một người phụ thuộc. Tuy nhiên, Bộ Y tế dự báo, nếu mức sinh tiếp tục giảm, đến năm 2039 Việt Nam kết thúc cơ hội mỗi quốc gia chỉ có một lần này, sau 32 năm.
Để ứng phó với già hóa dân số, ngành y tế nỗ lực giải quyết tình trạng mức sinh thấp, tận dụng triệt để lợi thế "cơ cấu dân số vàng"... So với mốc 2039, Việt Nam chỉ còn 14 năm để tận dụng mọi lợi thế nhằm chuẩn bị nguồn lực cho dân số già.
Hồi đáp kiến nghị của cử tri, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan cho hay, Bộ Y tế đã hoàn thiện nội dung Hồ sơ Đề nghị xây dựng Luật Dân số, trình Chính phủ. Dự thảo Luật Dân số tập trung vào các nội dung chính là duy trì mức sinh thay thế trên phạm vi cả nước, khắc phục tình trạng chênh lệch mức sinh giữa các vùng, đối tượng để đảm bảo quy mô dân số hợp lý và thích ứng với quá trình già hóa dân số.
Trong đó, riêng về mức sinh, dự kiến cho phép cặp vợ chồng, cá nhân quyết định thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh. Bộ Y tế đề xuất cho phép lao động nữ khi sinh con thứ hai được kéo dài thời gian nghỉ thai sản từ 6 tháng lên 7 tháng. Theo hướng dẫn mới của Ủy ban Kiểm tra Trung ương, từ 20/3/2025, không kỷ luật đảng viên sinh con thứ ba trở lên.
Bộ Y tế đang hoàn thiện báo cáo tiếp thu, giải trình ý kiến của các thành viên Chính phủ. Dự án Luật Dân số dự kiến sẽ được Chính phủ xem xét tại kỳ họp chuyên đề về xây dựng pháp luật vào năm 2025. Nếu được thông qua, dự kiến dự án luật được trình Quốc hội khóa 15 cho ý kiến tại kỳ họp thứ 9/2025 và thông qua tại kỳ họp thứ 10/2025.
